GESCHIEDENIS VAN DE FILOSOFIE   

  DIVINA COMEDIA: EEN REIS DOOR DE HEL  

Het hoofdwerk van Dante, de 'Divina Commedia' (het goddelijke blijspel), is een reis door de hel, daarna langs de Louteringsberg en tenslotte naar het Paradijs.

Door de beide eerste rijken wordt Dante door de schim van de Latijnse dichter Vergilius geleid.

De reis begint met een afdaling in de terrassen en ravijnen van het Inferno, het onderaardse rijk, dat zich trechtervormig tot aan het middelpunt van de aarde, het verblijf van de hellevorst, uitstrekt.

In negen verdiepingen ontmoet hij van boven naar beneden steeds zwaarder zondaren, wellustelingen, gierigaards, geweldenaars, leugenaars; in de donkerste afgrond echter de beide aartsverraders van de mensheid: Judas en Brutus - die de dood van Christus, de stichter van het keizerrijk, op hun geweten hebben.

Aan de andere kant van de aarde weer te voorschijn gekomen, bereiken Vergilius en Dante het Purgatorio (Vagevuur).

Dit heeft bij Dante de gedaante van een steile bergkegel, die zich torenhoog met zeven terrassen verheft, welke met de zeven hoofdzonden overeenkomen.

Aan de top bevindt zich het aardse paradijs.

In het derde rijk, het hemelse Paradijs, mag Vergilius, de ongedoopte heiden, niet binnenstreden.

Hier wordt de dichter door de geliefde, thans verheerlijkte Beatrice, als symbool van de geopenbaarde genade, verder geleid.

Aan haar hand verheft hij zich boven de aarde en trekt door de negen, met bovenmenselijke wezens bevolkte hemelse sferen.

Aan het einde van zijn weg wordt hij de aanschouwing van de drie-enige heerlijkheid Gods deelachtig.

Op zijn gehele weg door hel, vagevuur en paradijs ontmoet de dichter bekende, vaak pas kort tevoren gestorven persoonlijkheden.

In zijn gesprekken met hen en met zijn gids heeft hij gelegenheid aan alle vragen op theologisch, wijsgerig en politiek gebied, die hem hebben beziggehouden, uitdrukking te geven.

Zo grondig is Dante in de leer van de Scholastiek doorgedrongen en zo volkomen beheerst hij zijn stof, dat hij 'de meest technische geheimen van de scholastieke filosofie, welke bij elk ander schrijver blijven, tot in haar syllogistische bewijsvoeringen toe, weet om te toveren tot de nu eens schokkende, dan weer lieflijke en aandoenlijke beschrijving van zijn wereldreis.'

Dante is met zijn wetenschap op alle gebieden, de astronomische incluis, op de hoogte van zijn tijd.

Natuurlijk zijn het in de grond niet door hemzelf geschapen gedachten, die daarbij worden uitgesproken, maar op natuurwetenschappelijk gebied hoofdzakelijk die van Albertus, in de theologie en de politiek die van Thomas.

Welk een uitzonderlijke plaats Dante aan hun beider meester - Aristoteles - toekent, toont het vroeger door ons aangehaalde citaat uit zijn werk.

Het is interessant te zien hoe Dante de politieke inzichten van Thomas verder uitwerkt.

Thomas had in het behoud van de vrede de voornaamste taak van de heerser gezien.

Dante ziet in, dat de binnenlandse vrede in de staat nog niet voldoende is.

Hij wil ook duurzame vrede tussen de staten onderling en eist een oppergezag, dat boven de vorsten van de staten afzonderlijk uitgaat, een universeel keizerschap, niet door de paus, maar door God zelf onmiddellijk ingesteld.

Hij wil kerk en pausdom tot hun geestelijke taak beperken.

Hij bestrijdt de verwerkeling van de kerk als de wortel van alle kwaad.

Deze politieke inzichten van Dante zijn pas ten volle te verstaan in hun geschiedkundige samenhang met de in de middeleeuwen heersende, en juist ook Dante's tijd vervullende rivaliteit tussen de geestelijke en de wereldlijke macht, en de daarbij aansluitende partijtwisten van de Guelfen en Ghibellijnen in Italie.

Dante echter heft zich uit boven deze door de tijd bepaalde twisten, doordat hij zich niet eenvoudig aan de zijde van een de strijdende partijen stelt, maar een ideaal ontwerpt, waarin geestelijke en wereldlijke macht elk tot het hun rechtens toekomend terrein beperkt zijn.

De 'Goddelijke Komedie' behoort tot de allergrootste werken van de wereldliteratuur.

Zoals het oude Griekenland in Homeros, de Renaissance in Shakespeare, zo hebben de christelijke middeleeuwen in Dante hun dichterlijk genie gevonden, in wiens werk en denken en gevoelen van deze eeuwen, kort voor de beginnende ontbinding, in een grootse schildering zijn vereeuwigd.