GESCHIEDENIS VAN DE FILOSOFIE 

  PROTAGORAS: DE EENHEID DER TEGENDELEN  

'De mens is de maat van alle dingen, van het zijnde voor het zijn, van het niet-zijnde voor het niet-zijn'.

Daarmede wil hij zeggen: er bestaat geen volstrekte waarheid, slechts betrekkelijke; geen objectieve, maar slechts subjectieve, juist voor de mens.

Protagoras schijnt zijn stelling in die zin bedoeld te hebben, dat niet 'de' mens de maat is - dat zou immers nog een soort algemene maatstaf zijn - maar de willekeurige mens, hier of daar, die een uitspraak doet.

Diezelfde uitspraak kan de ene keer waar, de andere keer onwaar zijn, al naar de persoon door wie en de omstandigheden waaronder de uitspraak gedaan wordt.

Om deze leer te staven beroept Protagoras zich zowel op het 'eeuwig vervlieten' van Herakleitos als op diens stelling van de eenheid der tegendelen.

Deze sepsis van Protagoras sloot zelfs de godsdienst niet uit.

Een van zijn geschriften zou naar verluidt begonnen zijn met de stelling: 'Van de goden kan ik niet weten of zij zijn, noch of zij niet zijn; er is namelijk veel wat verhinderd dit te weten, de duisternis en het feit dat het leven van de mens kost is.

Protagoras werd van goddeloosheid aangeklaagd en uit Athene verbannen.

📌 Kernpunten uit "Protagoras: De eenheid der tegendelen"

• Relativisme van waarheid Protagoras stelt: "De mens is de maat van alle dingen." Hiermee bedoelt hij dat er geen absolute waarheid bestaat—alle waarheid is subjectief en afhankelijk van de individuele mens en diens omstandigheden.

• Geen universele maatstaf Niet “de mens” als soort, maar elke willekeurige persoon bepaalt wat waar of onwaar is. Een uitspraak kan dus in verschillende contexten zowel waar als onwaar zijn.

• Invloed van Herakleitos Protagoras baseert zijn visie deels op Herakleitos’ ideeën, zoals het “eeuwig vervlieten” (alles verandert voortdurend) en de “eenheid der tegendelen” (tegenstellingen zijn fundamenteel verbonden).

• Scepsis tegenover religie Hij uitte twijfel over het bestaan van goden: "Van de goden kan ik niet weten of zij zijn, noch of zij niet zijn..." Deze agnostische houding leidde tot beschuldigingen van goddeloosheid en uiteindelijk verbanning uit Athene.

Deze pagina schetst Protagoras als een denker die de fundamenten van objectieve kennis en religie radicaal bevraagt. Zijn ideeën vormen een belangrijke pijler in de geschiedenis van het filosofisch relativisme.