FILOSOFIE: LEER DER GROTE DENKERS 

  THALES: HET WATER ALS OERELEMENT  

Het water, het vloeibare, was voor Thales, de arche, d.i. de 'aanvang', de 'oorsprong', het 'principe' van de dingen. 

Alles ontspringt uit het water, alles vergaat in het water. 

De wereldontwikkeling omsluit de kringlopen, grote en kleine, ontelbaar vele van de dingen: steeds is water het begin, water het einde.

Op het water, de grenzeloze oceaan drijft de aarde, ook zij zelf watergeboren, als een grote vlakke schijf.

Hoe is dan Thales op grond van zijn ervaringen tot het opstellen van het 'water' als oerelement gekomen? 

Deze vraag is niet met beslistheid te beantwoorden, omdat Thales zelf ons het antwoord daarop schuldig is gebleven. 

Het staat ons dus vrij met Aristoteles te vermoeden, dat het biologische feiten zullen geweest zijn, die Thales op die grondgedachte hebben gebracht: het mannelijk zaad en alle voedsel is vloeibaar, doch waarschijnlijker lijkt het, deze feiten op het gebied van de natuurkunde te zoeken. 

Gewonnen en geboren aan de kust kon Thales het dagelijks ervaren, hoe de zee een reusachtige reservoir vol leven is. Buitendien is hij waarschijnlijk in Egypte geweest; daar had hij dan met eigen ogen gezien, hoe de Nijl niet alleen een aarddelta vormde aan zijn monding, doch tevens vruchtbaarheid en leven schonk aan zijn smalle oeverstrook langs de woestijn. 

Als zeevarend koopman kende en vreesde hij het geweld van het stormend water, dat verplettert en vernietigt, bijt en knaagt - om elders op te bouwen. 

De oneindige, rusteloze vlakte boezemt het starende oog ontzag in.'Alles is water' dat is het bevrijdende woord, dat Thales gesproken heeft. 

En dit woord was wereldvormend en geestverlossend, niet zozeer door wat het zo aanschouwelijk plastisch, doch door de onuitgesproken wijsgerige zin, die er onbewust-bewust achter steekt: 'alles is een', en wat nog van groter betekenis is: 'uit, niets' kan niet 'iets' ontstaan'. 

Water is de eerste oorzaak en het laatste resultaat van alles, wat is en wat gebeurt; water is er dus steeds geweest en zal er steeds zijn; het water, het ene is substraat en substantie. 

Eerst geleidelijk verheft de Griekse wijsbegeerte zich tot het inzicht in deze fundamentele samenhangen; stuk voor stuk zullen in het verloop van de geschiedenis deze waarheden worden ontdekt; in de kern, onzichtbaar en ongrijpbaar, is bij Thales dit alles reeds voorhanden.

Men is in de moderne tijd voor de leer van Thales en zijn medestanders het slagwoord 'hylozoisme' gaan gebruiken en treft daarmede zeer goed het wezen van de zaak. 

Hyle is het Griekse woord voor stof, materie; zoon betekent levend wezen: een 'levende stof' leggen de Milesiers aldus aan hun wereldbeeld ten grondslag. 

Dit hylozoistische standpunt mag echter bij Thales niet verkeerd geïnterpreteerd worden. 

Deze 'levende stof' heeft bij hem niet tot taak de kloof tussen het levende en het dode, tussen lichaam en ziel te overbruggen. Hoe uit de oerstof het leven is ontstaan, is een vraag,die Thales zich-zelve niet gesteld heeft. 

Begrijpelijkerwijze. 

Want in zijn voorstelling bestond er volstrekt geen kloof tussen het dode en het levende. 

Ook hier was voor hem alles een: alle materie was bezield. 

De stof kon zich veranderen, zich bewegen, scheppen en herscheppen, geheel uit eigen machtsvolkomenheid. 

Thales had immers met eigen ogen vastgesteld, hoe de magneet en het gewreven barnsteen aantrekken en afstoten, - dus 'bezield' waren!