GESCHIEDENIS VAN DE FILOSOFIE     

  XENOPHANES: PANTHEISME  

In zijn leergedicht, waarvan delen bewaard zijn gebleven, maakt hij de mensvormige (antropomorfe) voorstelling van de goden belachelijk: de mensen verbeelden zich dat de goden als zijzelf geboren worden, dat zij menselijke gedaante hebben, zich van plaats tot plaats bewegen, kleding dragen, enz.

Indien ossen, paarden, leeuwen handen hadden en daarmede beelden van hun goden konden vervaardigen, zouden zij ongetwijfeld hun goden de gestalte van ossen, paarden en leeuwen geven, evenals de mensen menselijke gestalte aan de hunne.

De negers vormden hun goden zwart en stompneuzig, de Thrakiers de hunne roodharig en met blauwe ogen.

In werkelijkheid hebben de mensen nooit iets zekerst aangaande de goden geweten en zullen het ook nooit weten.

Een ding is voor Xenophanes zeker: er kan geen veelheid van goden bestaan, het is niet mogelijk dat de ene god over de andere heerst.

Het hoogste en beste wezen kan slechts een zijn.

Deze ene god is alomtegenwoordig en met de stervelingen noch in gedaante noch in gedachte vergelijkbaar.

De hoogste god is voor Xenophanes echter tegelijk identiek met de eenheid van het wereldgeheel, zodat men zijn leer pantheïstisch kan noemen.