GESCHIEDENIS VAN DE FILOSOFIE   

  ZEN-BOEDDHISME  

Het Zenboeddhisme is geen filosofie in de gangbare betekenis van het woord.

Het heeft geen volledig ontwikkeld gedachtesysteem.

Het is echter ook geen religie in de gebruikelijke zin.

Weliswaar heeft het tempels en kloosters, maar geen geformuleerde dogmatiek; het schrijft ook geen geloof en omlijnde leerstellingen voor.

Het neemt onder de wereldbeschouwing van alle volken - niet alleen van het boeddhisme - een uitzonderlijke positie in.

Wat Zenboeddhisme is kan, volgens de opvatting van zijn aanhangers, alleen door verdieping in de Zen-ervaring begrepen worden.

De verwerping van filosofische leerstellingen, zo goed als godsdienstige dogma's komt voort uit een gemeenschappelijk grondmotief: de aanhangers van het Zen geloven dat vasthouden aan woorden, begrippen, vaste leerstellingen of strakke gedragsregels ons verhinderd tot de ware zin van werkelijk bedoeld wordt door te dringen.

Dat geldt zelfs voor de leringen van Boeddha.

Zijn prediking en zijn overgeleverde uitspraken zijn naar hun mening noodzakelijk aan bijzondere voorwaarden van de taal gebonden waarvan Boeddha zich moest bedienen.

Verder zijn zij aangepast aan het bevattingsvermogen van zijn toehoorders en buitendien mede bepaald door de omgeving waarin leraar en hoorders zich bevonden.

De zuivere, volstrekte waarheid ligt evenwel aan gene zijde van alles wat met woorden kan gezegd worden.

Deze opvatting brengt met zich mede dat volgens de Zen-overlevering, die van Boeddha zelf heet te stammen, de zuivere waarheid van Boeddha door hem in een zwijgend verstaan aan een volgeling en door deze weer verder in een ononderbroken reeks van patriarchen moet worden doorgegeven.

Dat wordt uitgedrukt door kernspreuken van het Zenboeddhisme als: 'Het werd van geest tot geest overgeleverd'; 'niet uitgedrukt in woorden noch geschreven in letters'; 'het was een afzonderlijke overdracht, los van zijn heilig leraarschap'; 'schouw onmiddellijk in de ziel van de mens, begrijp haar natuur en word een verlichte Boeddha'; 'het heilige weten is geen weten'.