GESCHIEDENIS VAN DE FILOSOFIE    

  ZENO: TIJD  

Zeno gaat uit van het verwijt van tegenstrijdigheid, dat tegen de leer van Parmenides met haar loochening van veelheid en verandering was opgeworpen, en maakt zich sterk te bewijzen dat juist het aannemen van een veelheid van zijnden en van de werkelijkheid der beweging tot onoplosbare innerlijke tegenspraak voert.

Als voorbeeld van zijn bewijsvoering halen wij hier twee van zijn zogenaamde 'verlegenheden' aan:

1. Indien Achilles en een schildpad een wedloop houden, waarbij de schildpad een nog zo kleine voorsprong krijgt, kan Achilles de schildpad nooit inhalen.

Want op het ogenblik dat Achilles een bepaald punt A bereikt, waarop de schildpad zich even daarvoor bevond, is deze weer op een punt B aangekomen.

Bereikt Achilles B, dan is de schildpad reeds weer op C, enz.

De voorsprong wordt weliswaar telkens kleiner, maar kan nooit worden ingehaald!

2. Een voortvliegende pijl bevindt zich, wanneer men hem beschouwt, op een bepaalde plaats van de ruimte, ten opzichte waarvan hij derhalve in rust is.

Indien hij echter op elk afzonderlijke noemt van zijn vlucht in rust is, rust hij ook over het geheel van zijn baan; dat wil zeggen dat de vliegende pijl zich niet beweegt: beweging is ondenkbaar.

Het is natuurlijk moeilijk aan te nemen, dat Zeno in ernst overtuigd was dat de schildpad niet kon in gehaald worden.

Het doel van zijn argumenten - die in de oudheid een grote vermaardheid genoten - was negatief.

Hij wilde aan de tegenstanders van P. tonen dat het gemakkelijk was ook in hun zienswijze tegenstrijdigheden te ontdekken.

Toch mag de scherpzinnigheid van Zeno ons niet de ogen doen sluiten voor de zwakheid van zijn bewijsvoering.

Indien ik de tijd, gedurende welke de pijl vliegt, in een reeks van afzonderlijke momenten ontleed, dan moet inderdaad, indien ik die momenten oneindig klein maak, de pijl de indruk maken op elk dier momenten stil te staan.

De tijd bestaat echter in werkelijkheid niet uit een reeks van tijdstippen; zijn wezen is juist een gestadig, elk punt achtereenvolgens doorlopend vervlieden.

De verdeling in de afzonderlijke momenten is geen eigenschap van de tijd, maar is een product van onze verstandelijke werkzaamheid!

Het feit dat dergelijke geforceerde methodes nodig waren om de eleatische leer staande te houden, toont juist haar zwakheid aan.

Deze ligt in de eenzijdigheid, waarmede zij met versmading van het 'worden' zich vastklemt aan het starre Zijn - een opvatting trouwens, die men nauwelijks als met de Griekse volksaard strokend kan beschouwen.