DESCARTES: IK DENK, DUS IK BEN  

De andere manier van kijken die, zoals we zagen, in de renaissance ontstaand, heeft er tenslotte toe geleid dat wij onze aardbol van buiten af kunnen bekijken en het immense van het heelal tot ons bewustzijn kunnen laten doordringen.

In de aarde zien we de verschillende lagen, neerslag van zeer lange periodes waarin de aarde werd tot wat zij is.

En in deze aardlagen fossielen die ons op spoor zetten van en evolutie.

De mens blijkt niet uit de hemel gevallen of door God persoonlijk apart geschapen.

En in de oneindige ruimte met niet te tellen hemellichamen, zonnestelsels, melkwegen zien we nergens een plaats voor hem in een hemel een stipje, en in het heelal is ons zonnestelsel een stofje.

Het idee dat de mens het centrum is van de schepping krijgt nu iets van grootheidswaan.

Wat je kunt voorstellen is: ik ben een onderdeeltje in een eindeloze tijdsstroom en in een onbegrensde, met een leegte alom.

Geen gelijksoortig wezen geeft antwoord aan de aardbewoners die naar contact met elders speuren.

De man die deze manier van kijken definitief mogelijk heeft gemaakt, is Descartes.

Op 23 jarige leeftijd kreeg hij een visionaire verlichting die heel zijn leven verder bepaalde.

In een flits zag hij 'de grondslagen van een wonderlijke wetenschap' van waaruit een allesomvattende kennis zou kunnen groeien.

Hij zag zichzelf als een mystiek geroepene in de lijn van de magiërs, maar dan wel met een groot verschil: hij wilde de wereld niet leren kennen door deze in zich op te nemen, door eigen geest en het al een te laten worden, doch - integendeel - door elke intieme band van de binnenwereld met de wereld buiten te vermijden.

Zonder vooroordelen, zonder geloof, koel verstandelijk doordringen in de wereld van de geest.

Om te weten te komen hoe absolute zekerheid verkregen kan worden, had Descartes alles in twijfel getrokken, als een man die alleen loopt in de duisternis.

Bij alle twijfel werd voor hem een ding zeker: het feit dat hij twijfelde.

Zijn conclusie werd: 'Ik denk, dus ik ben.'

De 'ratio' (denken,verstand) als maatstaf voor menselijke cultuur, die dan ook 'rationalistisch' genoemd werd.

In deze cultuur is er een diepe kloof tussen het verstand en al het andere, inclusief het lichaam.

En al dit andere is te vergelijken met een machine.

'Ik kan geen verschil zien tussendoor handwerkslieden vervaardigde machines en de diverse lichamen die de natuur zelf samenstelt,' merkte Descartes op.

Deze machinerie heeft geen ziel, leven, dood, gevoel, maar bestaat uit onderdelen die wetmatig in elkaar grijpen.

De mechanische wetten leren kennen is de opdracht van de mens.

En het doel hiervan is de wereld-om-de-geest-heen te leren beheersen, 'om onszelf de meesters en bezitters van de natuur te maken'.