GNOSTISCHE MYSTIEK  

Mani bedoelde een nieuwe universele religie te stichten die alle voorafgaande zou samenvatten.

Hierbij speelde zowel de leer van Zoroaster als die van Boeddha en Jezus een rol.

Dit alles in de lijn van de gnostische mystiek.

Hij ging uit van het pessimistische dualisme eigen aan de gnostiek en het ging hem in wezen om 'gnosis'.

Mystiek inzicht verschaft licht in de duisternis, verlost geest uit de materie en opent zo de weg naar het paradijs.

Van het Zoroastrisme nam Mani de Ahiman over, de Duisternis die het Licht bestrijdt, en ook het idee van een geschiedenis waarin de strijd tussen licht en duisternis zich voltrekt.

Bij hem verlopend in drie fasen.

Zijn leer werd ook wel 'de leer van de twee beginselen en de drie tijden' genoemd.

Van Boeddha nam hij het idee van karma over, de kringloop van wedergeboortes waaruit men zich alleen kan verlossen door een weg naar binnen.

Dit alles werkte hij op een fantastisch visionaire wijze uit in nieuwe mythologieën.

Het grondidee daarbij is dat het Licht verbrokkeld werd en dat er overal stukjes licht in de materie gevangen zijn.

De Kwade Geest wil die vonken in de Duisternis opslokken.

De Lichtverlossers willen ze uit de materie verzamelen en opnemen in het Koninkrijk van Licht.

Omdat het verlangen naar verlossing telkens opnieuw wordt verduisterd door binding aan de materie zal een voortdurende opwekking tot verlichting nodig zijn.

Daartoe wordt telkens opnieuw een verlosser gezonden die weer de 'gnosis' opwekt.

Voor het individu betekent dit dat hij meestal aan een leven niet genoeg heeft en telkens opnieuw gereïncarneerd zal worden tenzij hij de weg naar binnen zal vinden en 'volmaakt' wordt, zo vergeestelijkt dat hij enkel licht is en daardoor in staat uit alles wat hij aan materie beroert vonkjes licht te vergaren.

Op het einde der tijden zullen alle lichtvonkjes uit de materie worden bevrijd.

De materie zelf zinkt dan weg in de Duisternis.

Anders dan bij Zoroaster is bij hem de scheiding tussen goed en kwaad ook een scheiding tussen de stoffelijke en geestelijke wereld.

De kracht van Mani lag niet in zijn ingewikkelde mythologie, maar in de simpelheid van de keuze: materie is slecht, geest is goed, kies voor de geest.

Hij deelde ook de mensheid duidelijk op in drie klassen: de 'volmaakten', die ascetisch leven vanuit de geest en bevrijd van de materie; de 'hoorders', die bereid zijn naar de geest te leven maar toch nog in de wereld moeten of willen leven; en de 'zondaars', die niet ontvankelijk zijn voor de geest en daarom gepredestineerd voor de eeuwige duisternis.

Het Manichisme is fel bestreden door het christendom.

Het dualisme was, volgens dit inzicht, te pessimistisch en een oversimplificatie.

De meest intelligente bestrijder was Augustinus, in zijn jonge jaren 'hoorder' in een manicheistische gemeente.

In afgezwakte vorm zijn via hem het pessimisme en de predestinatie tot in de moderne tijd doorgedrongen.

Afkeer van het lichaam heeft nogal wat vroomheid loodzwaar gemaakt.