TEILHARD DE CHARDIN: HET GODDELIJK MILIEU  

Vanuit de paleontologie kwamen Solovjov en vooral Teilhard de Chardin tot een mystieke visie.

Ook zij bekeken het zich evoluerende heelal als het ware van buiten af.

Zij zagen een compacte materie die zich steeds meer waaiervormig ontplooit.

Ze zagen de menselijke geest als iets dat van binnen naar buiten kwam.

Vanaf het begin in de materie zelf opgesloten, zal de geest, ontplooid in het 'bewustzijn' van individuen, nu samengebald tot een 'collectief bewustzijn' dat steeds meer de ziel van het heelal zal zijn.

In deze bewustwording is God geïncarneerd.

De materie, de geest, het heelal, het is een 'goddelijk milieu'.

Hier kan de mens God vinden.

Met het zien, voelen,ervaren, denken mee, 'in de vitale stroom van materie, leven en energie', groeit de godservaring.

Hierdoor treden we in contact met de Oerbron van universeel leven (Solovjov).

Ik bestast Hem zowaar, deze God, door heel de oppervlakte en diepte van de wereld en van de stof heen.

De visie van Teilhard de Chardin is uiteindelijk die van een gelovige. Christus staat centraal in de evolutie.

De mensheid wordt zijn 'Mystiek Lichaam'.

Het wezen van het christendom is niet meer en niet minder dan het geloof aan de eenwording van de wereld in God door de incarnatie.

Al het overige is slechts verheldering.

Teilhard meent dat ieder dit kan ervaren, ook al benoemt hij het niet als 'Christus'.

Christus is immers:

de onzichtbare kracht die op de bodem van de tweedracht en de chaos van de wereld de lichte draden van het universele leven leidt en de verbrokkelde stukken van het heel-al tot welgevormde gestalten ordent.

Omgaan met vragen naar het ontstaan van leven, bewustzijn, heelal betekent blijkbaar ook voor wetenschappers dat men een mystieke houding aan gaat nemen.

Einstein zei al:

Het schoonste en diepste gevoelen dat wij kunnen ondergaan, is het ervaren van het mystieke.

Het is de kracht van alle ware wetenschap.

Wie dit gevoelen onbekend is, wie niet langer in verwondering en verbijstering kan staan, is zo goed als dood.

De laatste jaren verschijnen steeds meer studies die antwoord geven op die vragen.

Suggestieve beelden ontstaan: het zwarte gat, de oerknal, de kosmische oersoep.

De leek kan ook op de TV de tocht maken naar het begin van het heelal, diep in het atoom doordringen, elementaire deeltjes zien, die deeltjes en niet-deeltjes (golven) zijn.

Wetenschappers verwijzen met name de oosterse mystiek om hun ervaringen bij dat onderzoek te duiden.

Mystieke teksten zeggen verrassend goed wat zij nieuw ontdekken.

Zoals 'het is en is niet', 'alles is in een deeltje en in elk deeltje is alles'.

In de diepte is alles een energie, aan de oppervlakte is alles een verschillende gestalte.

Een dynamische kijk op het heelal zoals ook de oosterse mystiek verwoordt.

De mystieke cultuur die nu baan breekt, komt voort uit het besef van een organische samenhang van alles wat is.

Het 'ik' bestaat uit dezelfde oerenergie als het 'al'.

Materie, de meest versteende stof, bestaat uit elementaire deeltjes die vloeiende golven zijn, relaties, energie.

Geest en materie zijn twee verschillende vormen van een zelfde energie.

De kernfysicus Charon stelde voor te spreken over 'het zwarte gat' om te verklaren hoe bewustzijn niet van buiten af verwekt is, maar vanuit het elementaire, onsterfelijke elektron.

'Mijn denken is mijn denken van mijn elektronen'.

David Bohm noemt de eeuwige basis van het heelal een 'holostroom': in elk deeltje is als het ware het geheel 'ingevouwen'.

De Deense fysicus Niels Bohr was de eerste die verbanden legde tussen natuurkunde en oosterse mystiek.

De Oostenrijker Capra maakte dit verband toegankelijk door boeken die hij vanaf 1976 in San Francisco schreef en die bestsellers werden.

Evenals Teilhard schrijft hij vanuit een visionaire ervaring:

Ik zag een waterval van energie uit de ruimte komen waaruit in ritmische pulsen deeltjes geschapen en weer vernietigd werden, ik 'zag' hoe de atomen van de natuur om me heen en die van mijn lichaam deelnamen aan deze kosmische energiedans, ik voelde het ritme en 'hoorde' de klank ervan, en op dat ogenblik wist ik dat dit de Dans van Shiva was, de Heer van de Dansers, zoals de Hindoes hem vereren.

Een zelfde beleving van het wetenschappelijk weten omtrent de natuur treffen we ook bij de anderen aan.

De Duitse natuurkundige Carl f. von Weizacker zegt:

We beschrijven de materiele wereld, sterren en atomen.

We bekijken ze, maar op hetzelfde moment overvalt ons en diep besef van de oude waarheid, die ook Boeddha al begreep, namelijk dat hetgeen we vertellen ons eigen verhaal is.

Wijzelf, ons lichaam is opgebouwd uit atomen.

Ons eigen leven maakt deel uit van de natuur die we analyseren.

We kunnen niet over de natuur spreken alsof we er zelf niet toe behoren.

Met name Capra wordt door zijn collega's een 'verrader' genoemd. Teilhard telt al helemaal niet mee.

Beiden belichamen een breuk en een teruggrijpen opeen ander type onderzoeker: de magiër.

Het is inderdaad de vraag of we wetenschappelijk onderzoek nog wel die scherpte kan hebben als het vanuit subjectieve beleving ondernomen wordt.

Een wereldbeeld zal toch altijd door onderzoek bevestigd, gerelativeerd, ontkend en vervangen moeten kunnen worden.

Anders wordt het als wetenschappelijk onderzoek, in de geijkte vorm gedaan, daarna innerlijk beleefd wordt en gepopulariseerd.

Momenteel lijkt het mechanische wereldbeeld aan vervanging toe en is het beeld van de wereld als een organisme geschikter om ook de nieuwste onderzoekresultaten te verklaren.

Het is ook meer geschikt om een mystieke houding te cultiveren die de gevaren van een rationeel-technische houding kan vermijden.