Het psychologisch type van de verlosser | Nietzsche

Dit zou immers in de evangeliën bewaard gebleven kunnen zijn ondanks de evangeliën, hoezeer ook verminkt of met vreemde trekjes opgezadeld - zoals dat van Franciscus van Assisi in de legende over hem behouden is ondanks die legenden.

Niet de waarheid over wat hij gedaan heeft of hoe hij eigenlijk gestorven is; maar de vraag of zijn type hoe dan ook nog voorstelbaar is, of dat 'overgeleverd' is...

De pogingen die mij bekend zijn, om uit de evangeliën zelfs de geschiedenis van een 'ziel' te lezen, lijken mij blijk te geven van en afschuwelijke psychologische lichtvaardigheid.

De heer Renan, deze malloot in psychologicis, heeft de twee onbehoorlijkste begrippen aangesleept voor zijn verklaring van het type Jezus die maar denkbaar zijn: het begrip genie en het begrip held.

Juist de tegenstelling tot iedere vorm van strijd, van ieder besef van een conflictsituatie is hier tot instinct geworden: het onvermogen tot verzet wordt hier tot moraal verheven ('biedt geen weerstand aan de boze!'.

De meest diepzinnige uitspraak van de evangeliën, in zekere zin de sleutel tot het geheel, deze zaligheid wordt synoniem met vrede, met zachtmoedigheid, met de onmacht tot vijandschap.

Het ware leven, het eeuwig leven is terecht, - het wordt niet in het vooruitzicht gesteld, het is er al, het is in jullie: en wel als leven in de liefde, in de liefde zonder korting of voorbehoud, zonder distantie.

Iedereen is het kind Gods - Jezus wil trouwens nooit iets voor zich zelf reserveren -, en als kind Gods is iedereen gelijk aan iedereen...

Ons hele begrip 'geest', zoals wij dat in onze cultuur kennen, heeft in de wereld waarin Jezus leeft geen enkel zin.

Gezien met de strengheid van de fysioloog zou een heel ander woord hier nog eerder op zijn plaats zijn: het woord idioot.

Ons in een toestand bekend van ziekelijk prikkelbaarheid van de tastzin, die in zo'n geval voor iedere aanraking met, voor ieder vastgrijpen van een vast voorwerp terugschrikt.

Vertaal een degelijke fysiologische habitus in absolute termen - instinctieve haat tegen iedere realiteit, vlucht in het 'onvatbare', het 'onbegrijpelijke', afkeer van elke formule, elk begrip van tijd en ruimte, van alles wat maar met vastigheid, zede, institutie en kerk te maken heeft, - thuishoren in een wereld die geen enkel raakpunt meer heeft met de realiteit, die alleen nog maar 'innerlijk' is, alleen nog maar 'waar', alleen nog maar 'eeuwig'...

De instinctieve haat tegen de realiteit: gevolg van een extreme vatbaarheid voor pijn en prikkels, die helemaal niet meer 'aangeraakt' wil worden, omdat zij elke aanraking te diep ondergaat.

De instinctieve uitsluiting van iedere afkeer, iedere vijandschap, alle emotionele grenzen en distanties: gevolg van een extreme vatbaarheid voor pijn en prikkels, die elke tegenstand, elke noodzaak daartoe reeds ondergaat als onverdraaglijke onlust (dus nadelig, door het instinct tot zelfbehoud ontraden) en zaligheid uitsluitend (lust) hierin vindt, dat er niet meer, aan niemand meer, aan nadeel noch kwaad, weerstand geboden wordt - de liefde als enige, als laatste levensmogelijkheid.

Dit zijn de beide fysiologische realiteiten waarop, waaruit de verlossingsleer is opgebouwd.

Ik noem dit een sublieme uitwerking van het hedonisme op door en door morbide grondslag.

Het naast hieraan verwant, zij het ook met een grote dosis Griekse vitaliteit en zenuwkracht eraan toegevoegd, blijft het epicurisme, de verlossingsleer van het heidendom.

De vrees voor het ongenoegen - die kan gewoon nergens anders op uitdraaien dan op een religie van de liefde ...

🔍 Samenvatting van “Het psychologisch type van de verlosser” – Nietzsche

Deze tekst is een fragment uit Nietzsche’s werk De Antichrist, waarin hij zich richt op het psychologische profiel van Jezus als verlosser. Hier zijn de kernpunten:

🧠 Psychologisch perspectief

Nietzsche is niet geïnteresseerd in historische feiten over Jezus, maar in zijn psychologische type.
Hij bekritiseert pogingen om Jezus te begrijpen als een “genie” of “held” (zoals Renan deed), omdat deze begrippen haaks staan op het evangelische karakter.

✝️ Jezus als anti-held

Jezus toont juist een instinctieve afkeer van conflict en strijd.
Zijn moraal is gebaseerd op het niet bieden van weerstand aan het kwaad – een radicale vorm van zachtmoedigheid en liefde.

❤️ Liefde als kern

De “blijde boodschap” is dat het ware, eeuwige leven al aanwezig is in de liefde.
Iedereen is een kind van God, zonder hiërarchie of exclusiviteit – ook Jezus claimt geen uitzonderingspositie.

🧬 Fysiologische interpretatie

Nietzsche suggereert dat Jezus’ gedrag voortkomt uit een extreme gevoeligheid voor pijn en prikkels.
Deze gevoeligheid leidt tot een instinctieve afkeer van realiteit, conflict en begrenzing – en tot een vlucht in het innerlijke, eeuwige.

🧘‍♂️ Verlossingsleer als hedonisme

Volgens Nietzsche is de christelijke verlossingsleer een sublieme vorm van hedonisme op morbide grondslag.
Hij vergelijkt dit met het epicurisme, dat hij ook als decadentie beschouwt, maar met meer vitaliteit.