SPINOZA: GOD-WERELD-LEVEN 

  DE SPINOZISTISCHE DENKRICHTING  

Welke zijn de kenmerken van het Spinozisme als denkrichting?

1. de idee van de absolute Oneindigheid en Aleenheid als uitgangspunt.

2. de wereldwording uit de absolute Oneindigheid en Aleenheid.

3. de ontwikkelingsgang van 's mensen inzicht in het Goddelijke en zijn vereniging met God.

In aansluiting hieraan kan de Spinozistische denkrichting, overeenkomende met de onderscheiding tussen wereld- en levensleer, ook aldus worden aangegeven, dat zij zich enerzijds openbaart als proces van het goddelijke Denken, anderzijds als proces van de geest in zijn individuele gesteldheid, voerende naar zijn verheffing tot de objectiviteit en eeuwigheid van het goddelijke Denken.

Het proces van het goddelijke Denken, in het goddelijke Zelfbewustzijn begrepen, is de ontvouwing van de Logos, de goddelijke Rede, waarin de wereldorde tot aanzijn geraakt.

Het proces van de geest in zijn individuele gesteldheid is de ontwikkelingsgang, welke 's mensen inzicht doorloopt in gebondenheid aan zijn subjectiviteit en individuele bepaaldheid, om zich tenslotte boven deze staat te verheffen tot de objectiviteit en eeuwigheid van het goddelijke Denken, openbarende de Orde van de Logos.

Hiermede is tevens de kringloop aangeduid, welke kenmerkend is voor de Spinozistiche beschouwingswijze: de mens vloeit in zijn gesteldheid van subjectieve geest uit het ontvouwingproces van de goddelijke Rede voort en keert in een ontwikkelingsgang van inzicht, ontstegen aan individuele bepaaldheid, tot de Logos terug.

Het grondprobleem van de Spinozistische denkrichting is nu om te trachten de openbaring Gods in wereld en leven te verstaan, niet als innerlijk beleven zonder bezinning - al is dit wel uitgangspunt -, maar beperkt en geleid door redelijk inzicht.

Welke redelijke beginselen - d.w.z. voor het inzicht, waartoe het denken van de mens kan komen, toegankelijke beginselen - liggen in de Godsidee van het Spinozisme, uitgedrukt als symbolische idee van de oneindige Aleenheid, opgesloten?

Bezinning over dit probleem is het eerste kenmerk van de Spinozistische denkrichting in haar algemene zin.

Hetgeen hierbij aan de Spinozistische beschouwingswijze in de tweede plaats haar typische vorm geeft, is het uitgangspunt der redelijke bezinning: de gedachte van het goddelijke Zelfbewustzijn, in welks ontvouwing de wereldorde gegrond is.

De goddelijke Aleenheid heeft een idee van zichzelf en van het oneindig vele, dat op oneindige wijzen daaruit vloeit - aldus luidt de formulering in de Ethica van dit fundamentele beginsel van de Spinozistische denkrichting.

Het goddelijk Zelfbewustzijn is hiermede als uitgangspunt aanvaard voor het inzicht in het onderscheidene, dat de Aleenheid als zodanig in zich niet-onderscheiden omvat: de Aleenheid, die zichzelf denkt als Zelfbewustzijn en welker Zelfkennis de eeuwige orde van het Universum is.

Het goddelijk Bewustzijn is, op deze wijze opgevat, de grond van al wat is en dus ook der wereldorde, voor zover van al wat is en dus ook der wereldorde, voor zover de mens daarin inzicht kan verwerven, d.w.z. het goddelijke Bewustzijn is niet slechts de bron van het begrip (idee) der wereld, maar evenzeer van haar ruimtelijke gestalte en vorm.

Dit betekent, dat zowel de geestelijke als de lichamelijke zijde van wereld en leven haar grond vinden in het goddelijke Bewustzijn, dat denkt en vormt.

Hiermede is vastgesteld, dat het goddelijk Bewustzijn van gans andere aard is dan het bewustzijn van de mens, dat de lichamelijke wereld als zodanig uiteraard niet kan vormen, maar in het bestaan der lichamelijke wereld - daargelaten of en in hoeveree inzicht daarin mogelijk is - een beperking van zijn kenvermogen moet aanvaarden.