SPINOZA 

  MATERIALISME EN IDEALISME  

De vraag naar het primaat van de stof (ruimtelijkheid) of de geest (bewustzijn), die van: 'materialisme of idealisme?'

Wordt door Spinoza aldus beantwoord, dat hij tegenover het: 'het een of het ander', het een naast het ander stelt.

De enige band tussen ruimtelijkheid en bewustzijn is deze, dat zij ieder voor zich het Zijn op een bepaalde wijze tot uitdrukking brengen.

Een andere band is er niet.

Ten nadere verklaring van deze verhouding merkt Spinoza op dat, zolang als wij de dingen als bestaanswijzen in het Bewustzijn beschouwen, wij ook hun onderlinge samenhang of oorzakelijk verband uitsluitend door de uitdrukkingswijze van het Bewustzijn moeten verklaren.

Voor zover wij daarentegen de dingen als bestaanswijzen in het Ruimtelijke opvatten, moet het oorzakelijk verband uitsluitend met behulp van de uitdrukkingwijze van het Ruimtelijke verklaard worden.

Hetzelfde geldt van de overige uitdrukkingswijzen.

Daarom is het Zijn van de dingen zoals zij op zichzelf ('an sich') zijn eigenlijk alleen de oorzaak voor zover het uit oneindig vele uitdrukkingswijzen bestaat.

Deze zienswijze leidt tot het merkwaardige en verstrekkende gevolg, dat een wederzijdse beïnvloeding van 's mensen geest en lichaam uitgesloten is.

De gangbare opvatting van de 'geest die 's kunstenaars hand bestiert' en daardoor schilderijen, bouwwerken en wat dies meer zij, voortbrengt gehoord volgen Spinoza tot de waandenkbeelden.

De ontstaan van een schilderij, een eindige bestaanswijze in de ruimtelijkheid, is uitsluitend uit een eindeloze reeks van andere eindige bestaanswijzen in het Ruimtelijke te verklaren, en door niets anders.

Dat de lichaamstoestand, die de schepping van het kunstwerk mogelijk maakt, gepaard gaat aan een corresponderende bewustzijnsinhoud spreekt echter na het voorgaande vanzelf.