DE ESSENTIE VAN MEDITEREN  

De psyche, de persoonlijkheid die altijd in actie is, kortom, het totaal van gemotiveerde, dwangmatige patronen van denken, willen en voelen, de sensatie van subject-te-zijn, van 'mij' of 'ik' kunnen we natuurlijk niet verwijderen.

We kunnen niet zeggen: 'komaan, laat mij maar eens aan die 'ik' sterven en wedergeboren worden als stralend bewustzijn.

We kunnen niet de aanval op die psyche openen.

We kunnen het niet wegpoetsen, want iedere aanval versterkt het subjectieve patroon zelf.

Je kunt bijvoorbeeld nooit stoppen met denken, want het denkproces zelf moet overeind worden gehouden, teneinde het motief te blijven behouden 'niet-te-denken'.

Als ik bijvoorbeeld niet aan apen wil denken, dan is het gevolg, dat ik alleen maar aan apen denk.

In allerlei variaties heeft Baghwan(Osho) over deze pogingen niet-te-denken gesproken en er talloze koddige voorbeelden van gegeven.

Deze constatering betekent, dat iedere poging die de mens onderneemt om een levensproces (en dat is de Psyche ook) te manipuleren of te controleren, dat proces alleen maar versterkt.

Er zijn twee belangrijke wetmatigheden in levende processen, die door alle grote mystici, ieder op hun eigen wijze, worden genoemd.

De eerste wet is dat wat eenmaal in beweging is gezet blijft bewegen, zich blijft manifesteren, tenzij het wordt vervangen door een heel andere beweging.

De tweede wet luidt: wat niet gebruikt wordt, raakt in onbruik.

De eerste wetmatigheid maakt duidelijk, dat de stroom van subjectieve verschijnselen en impulsen, van neigingen en innerlijke bewegingen, of dat nu denken is, willen, voelen of gemotiveerde lichamelijke actie, zal blijven voortgaan.

De enige manier om die stroom of beweging te stoppen is... de stroom niet meer te gebruiken.

Men zou dus het proces, dat de sensatie (en de illusie) van subjectiviteit (of 'persoonlijkheid' of 'zelf-bewustzijn') van moment tot moment onderhoudt, de sensatie (en de illusie) van een omheind, op zich zelf staand bewustzijn, eenvoudig moeten verwaarlozen.

Men zou er geen energie meer aan moeten geven. ('Negate it! ,' zegt krishnamurti)

Het psychische proces (door Bhagwan(Osho) 'mind' genoemd) zelf verandert voortdurend.

Er zijn duizenden innerlijke psychische bewegingen.

Het beeld voor de psyche dat vaak wordt gebruikt, is dat van een vliegwiel.

Het kan niet stoppen.

Het is een voortgaande actie-reactie, oorzaak en gevolg-keten, die tot in de eeuwigheid door blijft gaan.

Dat vliegwiel is, zoals Krishnamurti het vaak uitdrukte, de 'river of selfischness', de rivier van zelf-zuchtigheid.

De mens is altijd zelf-gepreoccupeerd, door het psychische-zelf voortgedreven.

Met dit feit geconfronteerd is er dus de neiging meer of minder subtiele pogingen te ondernemen om dat vliegwiel toch onder controle te krijgen, om 'de geest stil of weg te krijgen', zoals dat heet.

Die pogingen brengen ons bij het begrip 'concentratie'.

Diepe concentratie kan tijdelijk een bepaalde subjectieve beweging zeker blokkeren en uitschakelen.

Je kunt wel degelijk een poging doen om 'innerlijk stil te worden'.

Maar het is duidelijk, dat deze 'methode' de subjectieve beweging niet voor altijd beëindigt.

Want die methode, die zelf altijd een vorm van concentratie is, is evenzo een vorm van een zelf-gewilde subjectieve beweging.

Het is een motivatie, een intentie.

Er zit een bedoeling achter.

Pogingen om de psyche te controleren en te dirigeren zullen altijd tot frustratie voeren.

Men kan, nogmaals gezegd, tendensen in de vorm van denken, voelen en willen, inclusief de hele sensatie (en de illusie) van het 'ik', nooit 'verwijderen' door een directe poging te ondernemen om dit egoische of subjectieve proces van beeldvorming, denken, waarnemen, voelen, verlangen en alle acties die daarop gebaseerd zijn, weg te manipuleren.

Daarom is iedere meditatie-methode uiteindelijk een vorm van concentratie.

Als ik ga zitten mediteren, altijd met een subtiel motief 'de stilte van de geest te verwerven', dan heb ik een wat verkrampte niet-stilte geschapen in de vorm van deze, in mij levende motivatie, hoe vaag die ook is.

Nogmaals, concentratie (en daarmee iedere vorm van meditatie-methode) is een vorm van subtiel aanzwengelen of initiëren van de voortgaande subjectieve beweging, schept een verdichting in het bewustzijn, een plekje, een focus en daarmee blijft de ik-sensatie als centrum van bewustzijn in werking.

Dat 'ik', nu als concentratie, probeert dan iets te stoppen en dat geeft aan het vliegwiel (de beweging) alleen maar meer energie.

Het ondermijnt niet radicaal de beweging van de subjectiviteit.

Hoogstens kan het tijdelijk subjectieve bewegingen en tendensen blokkeren.

Er moet dus een andere weg gevonden worden, die geen enkel concentratie-element kent.

Daarmee zijn we beland bij het belangrijke begrip 'observatie' en de wet, die gesteld heeft, dat wat niet gebruikt wordt, in onbruik neigt te raken.

Als wij slechts totaal bewust aanwezig zouden zijn, hier en nu op dit moment en als bewustzijn van alles wat zich innerlijk en uiterlijk aandient, van alle innerlijke en uiterlijke objecten, alleen dan zijn wij niet actief.

Dan 'doen' wij niets.

Dan proberen we bepaalde neigingen die opkomen niet te stoppen. Daarmee versterken we ze ook niet.

Dan zijn we slechts bewustzijn zonder enig motief, enige bedoeling. Dat is pure observatie.

Je kunt dus nooit zeggen: 'ik observeer.'

Je kunt alleen maar zeggen: 'er is observatie.'

Het 'ik' is dan niet in werking.

Er is een gewaar-zijn of waarnemendheid zonder degene die gewaar is (zonder de waarnemer).

Deze werkelijke of pure observatie blokkeert niets wat zich aandient, geen enkele subjectieve neiging, geen enkel moment van subjectieve differentiatie.

Werkelijke observatie heeft geen bedoeling en daarom is pure observatie ook "geen" vorm van subjectiviteit.

Het is meer een vorm van intuïtie.

Deze observatie is, zoals Bhagwan(Osho) steeds weer heeft gezegd, 'a knack', een 'slag'.

Het grote geheim van het religieuze, zo heeft hij vaak gezegd, is de kunst om de geest (psyche,mind) terzijde te stellen (The real secret of religion is the art of putting the mind asside.)

Die slag, 'to put mind asside', kreeg ik, zonder dat ik er ook maar iets van wist of begreep, een beetje te pakken.

De uiterste vorm van die slag (zover was ik nog lang niet), is het louter en puur observeren van alle zich aandienende bewegingen in het bewustzijn.

(Gurdjieff noemde dit self-remembering, in elke conditie.) 

Het woord observatie heeft zijn bezwaren.

Je hebt toch de neiging een aandachtsactiviteit met dat woord te associëren en aandacht, die altijd ergens naar toe wil gaan, is het zeker niet.

Het is een toestand van oorspronkelijk bewustzijn, die natuurlijk is en ontspannen.

Men kan het telkens weer 'vergeten' als gevolg van de enorme veelvormigheid van allerlei zaken die de mens afleiden, waar zijn aandacht naar toeglijdt.

Vormen van gefascineerd-zijn in allerlei psychische bewegingen, het gezogen worden naar bijvoorbeeld allerlei vormen van denken of voelen of begeren, doen je pure observatie 'vergeten'.

De grote ontdekking, die een mens kan doen is, dat "deze inspanningsloze pure observatie of totale attentie in feite op ieder moment bij ons reeds aanwezig is."

Ze is reeds het geval.

Hoogstens is ze versluierd.

Ze kan ineens opdoemen, die 'slag' en de meest intense manier waarop dat gebeurt, is door het verkrijgen van een diep inzicht, door plotseling 'Aha', vaak na jaren van aandachtig luisteren in een zich verdiepende liefde tot de Verlichte.

Zen-zitters die satori krijgen barsten vaak los in bulderend lachen, roepend: 'maar natuurlijk, zo simpel is het, dat heb ik toch altijd geweten!'

Dat oorspronkelijk bewustzijn, dat dus ineens kan 'doorbreken', her-kend wordt en dan gestabiliseerd, wordt ook wel 'vrije aandacht' genoemd, met nadruk op het woord vrij, zowel van wat we de 'binnenruimte' noemen als de 'buitenruimte'.

Het kan er overigens alleen maar zijn als men voor het proces van begrijpen dat tot in-zicht voert, alle energie vrijmaakt.

Vrije energie, begrijpen en het opdoemen van diep inzicht, zijn een.

Het spreekt vanzelf dat dit nooit kan als iemand alle mentale energie sterk gebonden heeft in heftige innerlijke en uiterlijke conflicten.

Die zuigen de energie weg.

Hier ligt zeker een verband met de psychotherapie.

Ze kan energie vrijmaken.

Later zal dit onderwerp uitgebreider aan de orde komen.

In ieder geval is dat vrije bewustzijn (of vrije aandacht) reeds een Waarheid van ons en over ons. ('Freedom', zo zegt Krishnamurti, 'is in the beginning'.)

Zeker is dat ik tijdens het tumultueuze proces na Augustus 1978 voor het eerst in aanraking kwam met meditatie in haar pure vorm en ik Bhagwan(Osho) later over echte meditatie hoorde spreken, wist ik dat hij uiteindelijk op deze puur observerende 'activiteit' doelde.

Hij verwees dan niet naar een of andere meditatie-methode (die altijd een vorm van concentratie is), maar naar het, door Boeddha geïntroduceerde begrip 'dhyana'.

Dhyana is weer een ander woord voor het hier besproken begrip 'intuïtieve of pure observatie'.

Het was 'dhyana' waarin de stroom mij betrok, hoe onbewust alles er in dat eerste jaar ook uitzag.

Het is nu pas, negen jaar later, dat de eenvoudige woorden van Bhagwan(Osho) over dit onderwerp 'dhyana', mij dieper dan ooit raken.

Je ziet het denken, het voelen, de strevingen en impulsen, maar met onverschilligheid.

Je raakt er niet meer in betrokken.

Je kiest niet meer.

Daarom spreekt Krishnamurti voortdurend over keuzeloos bewustzijn (choiceless awareness).

Als dat gaat functioneren verbreekt een mens de identificatie, de vereenzelviging met de verschillende ingrediënten van de persoonlijkheid (denken, voelen, willen) en uiteindelijk ook met het lichaam.

Een citaat van Bhagwan(Osho), om een en ander te verduidelijken: laat de geest los, laat het doen wat het ook maar aan het doen is.

Jij kijkt gewoon.

Je komt niet tussenbeide.

Je bent slechts een getuige, een daarbuiten geplaatste observeerder, niet betrokken, alsof de geest je niet toebehoort, alsof het je zaak niet is.

Raak niet betrokken!

Kijk alleen maar en laat de geest stromen.

Het stroomt als gevolg van het momentum van het verleden, omdat jij het altijd geholpen hebt om te stromen.

De activiteit (van de geest) heeft zijn eigen momentum gekregen (het vliegwiel) en dus stroomt het.

Jij verbreekt de samenwerking.

In de loop der jaren verwezen zo talloze van zijn beschouwingen naar deze essentie van meditatie.

Getuige-bewustzijn, keuzeloos bewustzijn, het ware Zelf, Being, 'de gastheer', de spiegel, waarnemendheid, kennendheid, atman, de 'watcher on the hills', het 'echte ' IK - het zijn alle benamingen van Verlichten uit verschillende tradities die daarmee een bepaald station aanwijzen dat de zoeker naar Waarheid, de spirituele aspirant moet verwerkelijken.

Ook de woorden vrije aandacht, pure observatie, observatie zonder observeerder, hierboven al genoemd, verwijzen naar dit station.